1989-1995

        Reformy systemu bankowego rozpoczęte w końcu lat 80. obejmowały zasadniczo dwa kierunki działań: budowę dwupoziomowego systemu bankowego ze zmianą statusu i zakresu działalności NBP oraz wprowadzenie zmian w prawie bankowym, pozwalających na uformowanie się bankowości komercyjnej. W 1988 r. podjęto decyzję o wyłączeniu z NBP czynności depozytowo-kredytowych i zbudowaniu nowych banków komercyjnych dzięki wykorzystaniu ponad 430 oddziałów operacyjnych NBP. Ustawa „Prawo bankowe” ze stycznia 1989 r. wprowadzała daleko idącą liberalizację w zakresie zakładania banków komercyjnych (także z udziałem kapitału zagranicznego).            

       Określono zasady tworzenia nowych banków (państwowych, spółdzielczych, w formie spółek akcyjnych). Banki w formie spółek akcyjnych mogły być tworzone za zgodą Prezesa NBP (w porozumieniu z ministrem finansów), wymogi kapitałowe wyznaczono na niskim poziomie. Nadzór nad bankami powierzono NBP. W latach 1989–1992 wydano 72 pozytywne decyzje o utworzeniu banków z kapitałem polskim i 9 banków z kapitałem zagranicznym. W systemie bankowym w krótkim okresie pojawiło się wiele nowych podmiotów. W niedługim czasie okazało się, że wiele z nich nie radzi sobie w początkowym okresie reform gospodarczych. Problem pojawił się zarówno i w bankach państwowych. Narodowy Bank Polski podjął też działania mające na celu przebudowę systemu i metod refinansowania banków. Dokonano konwersji kredytu refinansowego i odstąpiono od bezpośredniego udzielania go bankom. Aby ułatwić rozwiązywanie przejściowych problemów z płynnością, wprowadzono kredyt lombardowy udzielany bankom pod zastaw państwowych papierów wartościowych (w 1990 r. banki z niego nie skorzystały). Wprowadzono też kredyt redyskontowy. W ten sposób miejsce kredytu refinansowego zaczęły zajmować kredyt lombardowy i redyskontowy, a ich oprocentowanie stało się jednym z instrumentów regulacji rynku pieniężnego.        

                                                                 Historia pienięz Polskich

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       

 

 

        Ustawa z 31 stycznia 1989 r. określiła, że NBP jest bankiem banków i bankiem państwa, bankiem emisyjnym, centralną instytucją kredytową, rozliczeniową oraz dewizową. NBP był też administratorem państwowej rezerwy dewizowej. Jako bank banków NBP miał określać zasady ich refinansowania, kształtować politykę stóp procentowych oraz rezerw obowiązkowych. Jako bank państwa miał współdziałać w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa. Do jego zadań należało ponadto opiniowanie projektu ustawy budżetowej i bilansu płatniczego, opracowywanie bilansu płatniczego, realizowanie interesów państwa oraz reprezentowanie go w międzynarodowych instytucjach finansowych.

        Podstawowym celem NBP  miało być inicjowanie kierunków polityki pieniężno-kredytowej, współdziałanie w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej oraz pieniężnej państwa (szczegółowe zasady polityki pieniężnej uchwalał sejm wraz z ustawą budżetową), emisja biletów złotowych, uprawnienia w zakresie regulowania obiegu pieniężnego oraz  „w szczególności umacnianie pieniądza polskiego”. Na przełomie lat 80. i 90. NBP koncentrował się na opanowaniu bardzo wysokiej inflacji i przywróceniu równowagi pieniężnej.

Realizacja tych zadań odbywała się za pomocą:                                                                

       - kontroli  masy pieniądza w obiegu tak, by była dostosowana do realnego wzrostu produktu krajowego brutto z uwzględnieniem dynamiki cen.                        

       - w 1989 r. wprowadzono ograniczoną wymienialność złotego i system jednolitego kursu walutowego.      

       - od 1991 r. polityka kursowa  zasadniczo zmieniła się. W październiku wspomnianego roku wprowadzono system pełzającej (codziennej) dewaluacji kursu centralnego NBP wobec koszyka walut, złoty był dewaluowany stosownie do tempa inflacji. Pogorszenie sytuacji w polskim handlu zagranicznym spowodowało podjęcie w lutym 1992 r. decyzji o ponownej skokowej dewaluacji złotego (o 12%). Ponadto w styczniu 1992 r. banki komercyjne uzyskały możliwość swobodnego (choć z pewnymi ograniczeniami) ustalania kursu złotego w zawieranych przez siebie transakcjach dewizowych. Regulacje te miały służyć powstaniu międzybankowego rynku walutowego.                

      - utrzymująca się duża nadpłynność sektora bankowego i trudności ze zmniejszaniem inflacji za pomocą narzędzi ekonomicznych skłoniły NBP do wykorzystania narzędzi administracyjnych. Wprowadzono tzw. pułapy kredytowe, określające górną granicę akcji kredytowej banków.       

       - dążąc do utrzymywania podaży pieniądza w określonych granicach, NBP dokonywał częstych podwyżek stopy aż do maksymalnej ustawowej granicy (30%). Potem starano się zmniejszyć częstotliwość zmian, ponieważ wpływało to negatywnie na działalność banków.                                                           

       - NBP współdziałał z rządem w zakresie stabilizacji kursu walutowego. W kompetencji rządu pozostawiono zasady ustalania i stosowania podstawowego kursu walutowego, określanego przez prezesa NBP w porozumieniu z ministrem finansów i współpracy gospodarczej z zagranicą. Rząd miał też prawo badania i zatwierdzania bilansu NBP.                                       - w lipcu 1990 r. NBP zaczął stosować operacje  polegające na cotygodniowej aukcyjnej sprzedaży (skupie) krótkoterminowych weksli (bonów pieniężnych NBP).

      Pojawienie się w 1991 r. deficytu budżetowego zmusiło rząd do wprowadzania nowych instrumentów jego finansowania (bony skarbowe), nabywanych przez banki komercyjne i sektor niefinansowy. Umożliwiło to zastosowanie przez bank centralny w 1992 r. klasycznych instrumentów oddziaływania na płynność finansową banków komercyjnych – operacji otwartego rynku.

       Do istotnych zadań NBP w analizowanym okresie należała także kontrola prawidłowego funkcjonowania systemu bankowego, realizowana przez nadzór bankowy oraz politykę licencyjną. Początkowo nadzór był „miękki” (stosowano zalecenia, opracowywano procedury, normy itd.), a polityka licencyjna liberalna  miała sprzyjać powstawaniu nowych podmiotów i rozwojowi konkurencji na rynku usług bankowych.

       Po kilku latach okazało się, że część regulacji wymaga nowelizacji dostosowującej status banku centralnego i zakres jego funkcji do dynamicznie zmieniającej się sytuacji. Zmian dokonano w 1992 r. Wprowadzono zapisy wzmacniające niezależność NBP. Dotyczyły one kadencyjności prezesa NBP (6 lat), powoływał go sejm na wniosek prezydenta, precyzyjnie określono warunki jego odwołania. Poszerzono kompetencje banku centralnego w zakresie regulacji systemu bankowego, wyposażając go w narzędzia pozwalające na wzmocnienie jego stabilności (licencjonowanie banków, normy ostrożnościowe, kontrola przepływów kapitałowych) oraz umożliwiające zwiększenie skuteczności polityki pieniężnej.                   Budowa dwupoziomowego systemu bankowego umożliwiła utworzenie międzybankowego rynku pieniężnego – instytucji koniecznej do prowadzenia polityki pieniężnej metodami rynkowymi. Jako jego pierwszy segment pojawił się rynek depozytów międzybankowych. Budowę rynku międzybankowego zakończono w 1995 r.  Jego sprawne funkcjonowanie stało się możliwe dzięki powołaniu w 1992 r. Krajowej Izby Rozliczeniowej. W latach 1991–1995 r. zostały podjęte działania, które  pozwoliły uchronić system bankowy przed głębokim kryzysem. Przyjęte regulacje i zdobyte doświadczenia przyczyniły się do stworzenia efektywnego nadzoru bankowego i stabilnego systemu bankowego. Towarzyszyły temu działania na rzecz budowy infrastruktury informacyjnej i informatycznej, nowych zasad księgowości, systemu rozrachunków międzybankowych itd. Skuteczność polityki pieniężnej NBP w analizowanym okresie była ograniczona, zwłaszcza w początkowej fazie transformacji, przy czym dotyczyło to przede wszystkim realizacji celu w postaci kontroli podaży pieniądza. Także faktyczna stopa inflacji była wyższa od zakładanej, choć różnice z upływem lat malały.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

     

 

Na występowanie powyższych różnic miało wpływ wiele czynników. Nie najlepsza była koordynacja polityki monetarnej oraz polityki gospodarczej i fiskalnej ustalanych przez rząd i sejm, które narzucały ambitne cele inflacyjne. Inną przyczyną były trudności z właściwym prognozowaniem procesów ekonomicznych i realnością przyjmowanych założeń. Wynikało to z samej dynamiki procesów transformacyjnych, ale też niedoskonałości warsztatu analitycznego. Kolejnym utrudnieniem był niski stopień rozwoju rynku i instrumentów polityki pieniężnej. Do 1993 r. nie można było stosować polityki zorientowanej na realizację bezpośrednich celów operacyjnych, gdyż do tego niezbędny był pewien minimalny stopień rozwoju rynku, pozwalający na zastosowanie właściwych narzędzi.

      Inną przyczyną były procesy gospodarcze, niezależne od polityki monetarnej banku centralnego. Dotyczyło to m.in. zmian sytuacji w dziedzinie obrotów płatniczych, na przykład wzrostu rezerw dewizowych w latach 1994–1995, spowodowanego nadwyżką w obrotach bieżących bilansu płatniczego oraz napływem kapitałów.